Οκτώβριος, ο μήνας της σποράς και του Αγίου Δημητρίου

Στην εικόνα: Το Καλαντάρι του Οκτωβρίου από το Très riches heures du duc de Berry

Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι.





Ο δέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών. Πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη Octo ( οκτώ), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας. 

Το 153 π.Χ. η Σύγκλητος καθιέρωσε την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου και το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Οκτώβριος μετακινήθηκε στη δέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία. Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν και Sementilius (semen = σπόρος).

Στην αρχαία Ελλάδα ο Οκτώβριος ήταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους και ισοδυναμούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Βοηδρομιώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Πυανοψιώνα.

 Η περίοδος αυτή ήταν πλούσια σε γιορτές (Προηρόσια, Πυανόψια, Θησεία, Απατούρια, Οσχοφόρια, Θεσμοφόρια), καθώς οι Αθηναίοι φρόντιζαν να εξασφαλίζουν τη θεϊκή προστασία για τον κύκλο των γεωργικών εργασιών, που μόλις άρχιζε. Για το ίδιο λόγο οι Ρωμαίοι θυσίαζαν ένα άλογο στο Πεδίο του Άρεως για να πάνε καλά τα σπαρτά. 

Στην Ελληνική λαϊκή παράδοση, ο Οκτώβριος ονομάζεται Αγιοδημήτρης ή Αγιοδημητριάτης, από τη μεγάλη χριστιανική γιορτή του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου) που αποτελεί και το ορόσημο του χειμώνα, σε αντίθεση με την εορτή του Αγίου Γεωργίου που αποτελεί το ορόσημο της άνοιξης. 

Όπως αναφέρουν οι Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης:

«Η γιορτή αυτή, που θεωρείται από το λαό μας ορόσημο του χειμώνα, συνδυάζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι δυο αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε δυο ίσα μέρη, στο χειμερινό και στο θερινό εξάμηνο αντίστοιχα».

Άλλα ονόματά του είναι Βροχάρης και Σποριάς (Σποριάτης ή Σπαρτός) για τις ευεργετικές βροχές στη σπορά (σχετική η παροιμία «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οχτώ σακιά δεν γέμισες») και Μπρουμάρης (ομιχλώδης, σκοτεινός).

Τον Οκτώβριο συνήθως έρχονται και τα πρωτοβρόχια, όπως αποκαλούν τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου (Πρωτοβρόχια: η πρώτη βροχή μιας περιόδου βροχοπτώσεων - π.χ. από φθινόπωρο έως άνοιξη), τα οποία είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη γεωργία. 

Αλλά ο Οκτώβριος συνδέεται επίσης στενά και με τρία σημαντικά ορόσημα της πρόσφατης ιστορίας μας. 

Όπως μας περιγράφει η Μαρίνα Πετράκη: «Η νικηφόρα είσοδος στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου 1912 μεταμόρφωσε την αμελητέα Ελλάδα σε υπολογίσιμη δύναμη. Η απόρριψη του φασιστικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 συμπύκνωσε σε μια λέξη την ομοψυχία και αγωνιστικότητα που στήριξαν, πέρα από κάθε ελπίδα και απελπισία, τον αγώνα στα βουνά της Αλβανίας, στις πόλεις και την ύπαιθρο της κατεχόμενης Ελλάδας. Η απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944 πυκνώνει συμβολικά το πέρασμα από τον εφιάλτη του εξανδραποδισμού στις προσδοκίες, και τις διαψεύσεις, του μεταπολεμικού κόσμου μας».

Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας του φθινοπώρου όπου οι νύχτες μεγαλώνουν σταδιακά και οι άνθρωποι της υπαίθρου, τα παλαιότερα χρόνια, μαζεύονταν δίπλα στην αναμμένη φωτιά για να διηγηθούν ιστορίες οι οποίες μπερδεύονταν με τις αναλαμπές της φλόγας και την σκοτεινή ομίχλη.

Καλό Μήνα!