Ωκεανίδες, οι μυθικές θεότητες της Θάλασσας

Στην ελληνική μυθολογία με την συλλογική ονομασία Ωκεανίδες, αποκαλούμενες και ως Ωκεανίνες ή Ωκεανίτιδες ή Ωγενίδες, αναφέρονται θαλάσσια μυθικά πλάσματα και γενικά ενάλιες Νύμφες, με μορφή παρθένου κατά το άνω ήμισυ και ιχθύος κατά το κάτω, όμοιες με τις γοργόνες και άλλοτε με δύο ουραία πτερύγια.

Ο Όμηρος αναφέρει δύο Ωκεανίδες, την Ευρυνόμη, η οποία κατά τον Ησίοδο ήταν η μητέρα των Χαρίτων (οι θεές της γοητείας, της ομορφιάς, της φύσης, της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της γονιμότητας), και την Πέρση ή Περσηίδα (όπως την αναφέρει ο Ησίοδος), η οποία ήταν η σύζυγος του Τιτάνα Ήλιου και εξ αυτού μητέρα του Αιήτη και της Κίρκης Γνωστή επίσης Ωκεανίδα ήταν και η Λευκίππη.

Η Ωκεανίδα Ευρυνόμη ήταν θεότητα από τη γενιά των Τιτάνων, κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος, δηλαδή μία από τις Ωκεανίδες. Πριν την εποχή του Κρόνου, η Ευρυνόμη συμβασίλευε με τον σύζυγό της Οφίων στον Όλυμπο, από όπου εκδιώχθηκε από τον Τιτάνα Κρόνο και τη Τιτανίδα Ρέα. Ο Οφίων και η Ευρυνόμη βρήκαν τότε καταφύγιο στη θάλασσα. Η Ευρυνόμη μαζί με τη Θέτιδα δέχθηκαν τον θεό Ήφαιστο όταν τον πέταξαν από τον Όλυμπο στη θάλασσα. Ο θεός Δίας ερωτεύθηκε την Ευρυνόμη και απέκτησαν μαζί τρεις κόρες, τις Χάριτες.

Γιος της Ευρυνόμης ήταν και ο ποτάμιος θεός Ασωπός. Πανάρχαιος ναός της Ευρυνόμης υπήρχε στη Φιγάλεια, μέσα σε ένα δάσος από κυπαρίσσια. Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς την παρίστανε από τη μέση και πάνω ως γυναίκα και από τη μέση και κάτω ως ψάρι. Τον ναό αυτό τον άνοιγαν οι κάτοικοι της Φιγαλείας μόνο μια φορά τον χρόνο, πάντα την ίδια ημέρα, και προσέφεραν θυσίες στη θεά. Πιστευόταν ακόμα ότι «Ευρυνόμη» ήταν μία επίκληση της θεάς Αρτέμιδος.

Η Ωκεανίδα Πέρση ταυτίζεται με την Περσηίδα (Περσηίς) που αναφέρει ο Ησίοδος (Θεογονία 356). Παντρεύτηκε τον ίδιο τον θεό Ήλιο και απέκτησαν μαζί 4 παιδιά: το γνωστό από την Αργοναυτική Εκστρατεία βασιλιά της Κολχίδας Αιήτη, τον Πέρση, τη γνωστή από την Οδύσσεια μάγισσα Κίρκη και την Πασιφάη. Η Πέρση αναφέρεται στην Οδύσσεια (κ 139)

Στη Θεογονία του, ο Ησίοδος αναφέρει ότι ήταν 3.000, ωστόσο μνημονεύει μόνο σαράντα μία Ωκεανίδες ως κόρες του Τιτάνα Ωκεανού και της Τιτανίδας Τηθύος που έφθαναν τον αριθμό των 3.000 όσων ακριβώς και των ποταμίων θεοτήτων, τέκνα των αυτών γονέων.

Γενικά οι Ωκεανίδες θεωρούνταν Νύμφες προστάτιδες των υδάτων, πολύ δε περισσότερο αφού αυτά αποτελούσαν και την κατοικία τους.

Από τις περιγραφές αυτών των μυθικών παραδόσεων εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι οι Ωκεανίδες αποτελούσαν, τουλάχιστον για τους αρχαίους Έλληνες, ιδεατές ανθρωπόμορφες έννοιες των πηγών (ήμισυ κόρες) εκείνων που τα ύδατά τους μεταφέρονταν από τους ποταμούς (ίδιος αριθμός) στην ανοικτή θάλασσα (αρχαίο Ωκεανό) (έτερον ήμισυ ιχθύς), καταλήγοντας σε απλή εκβολή (ένα ουραίο πτερύγιο) ή σε δέλτα (διπλό ουραίο πτερύγιο).

Οι παραδόσεις αυτές ανάγονται αμέσως μετά τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα.

Η Καλυψώ

Η Καλυψώ (το όνομά της σημαίνει καλύπτω, κρύβω ή παραπλανώ) ήταν μία γνωστή Νύμφη κατά την αρχαία Ελληνική μυθολογία, που ζούσε στο νησί Ωγυγία, όπου κρατούσε τον Οδυσσέα για επτά χρόνια, εμποδίζοντάς τον να γυρίσει στην πατρίδα του. Σύμφωνα με την Θεογονία του Ησίοδου είναι μια από τις 41 Ωκεανίδες. Η Καλυψώ κατοικούσε σε ένα μεγάλο σπήλαιο, κοντά στην είσοδο του οποίου υπήρχαν φυσικοί κήποι, ιερό δάσος και πηγές. Εκεί περνούσε την ημέρα της η Νύμφη, κλώθοντας και υφαίνοντας με τις υπηρέτριές της, που ήταν και αυτές Νύμφες.

Ζούσε στη νήσο Ωγυγία, που οι αρχαίοι συγγραφείς τοποθετούν στη δυτική Μεσόγειο (συγκεκριμένα έχει προταθεί μεταξύ άλλων ότι ήταν στη Θέουτα, απέναντι από το Γιβραλτάρ, ή το νησί Γκόζο δίπλα στη Μάλτα).

Η Καλυψώ είναι διάσημη για τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε στην "Οδύσσεια" του Ομήρου, όπου προσπαθεί να κρατήσει τον ξακουστό Ελληνικό ήρωα Οδυσσέα στο νησί της για να τον κάνει αθάνατο σύζυγό της. Σύμφωνα με τον Όμηρο, η Καλυψώ κράτησε τον Οδυσσέα στο νησί της για επτά χρόνια, ενώ ο Απολλόδωρος λέει πέντε χρόνια και ο Υγίνος λέει έναν χρόνο.

Η Καλυψώ γοήτευε τον Οδυσσέα με τα όμορφια τραγούδια της (αν και αυτός συνέχιζε να είναι δυστυχισμένος και να κλαίει γιατί ο βαθύτερος εσωτερικός πόθος του ήταν η επιστροφή του στην πατρίδα του την Ιθάκη), ενώ ύφαινε στον αργαλειό της με μια χρυσή σαΐτα. Κατά την διάρκεια της παραμονής του εκεί οι δυο τους έχουν σεξουαλικές επαφές, αν και ο Οδυσσέας δεν το ήθελε.

Ο Οδυσσέας δεν άντεχε άλλο να είναι μακριά από την Πηνελόπη και ήθελε να πάει στην Καλυψώ να το πει. Η προστάτιδα θεά του, η θεά Αθηνά, ζητά από τον πατέρα της, τον θεό Δία, να διατάξει την απελευθέρωση του Οδυσσέα απο εκείνο το νησί. Ο Δίας συμφωνεί και διατάζει τον θεό Ερμή να πει στην Καλυψώ να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα, αφού δεν ήταν το πεπρωμένο του να ζήσει μαζί της για πάντα. Εκείνη θυμωμένα σχολιάζει για το πως οι θεοί δεν θέλουν οι θεές να έχουν δεσμούς με θνητούς επειδή ζηλεύουν, αλλά τελικά συμφωνεί, και δίνει στον Οδυσσέα «μαύρο κρασί», ψωμί και υλικά για την σχεδία του πριν ξεκινήσει για το ταξίδι. Επίσης του υπέδειξε ποιους αστέρες να παρατηρεί για να ρυθμίζει την πορεία του.

Ο Όμηρος δεν αναφέρει αν η Καλυψώ είχε παιδιά. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, λίγο πιο μεταγένεστερες, λένε ότι η Καλυψώ γέννησε έναν γιο από τον Οδυσσέα, τον Λατίνο. Παρ'όλα αυτά οι πιο πολλές αναφορές λένε ότι η Κίρκη ήταν η μητέρα του. Σε άλλες αναφορές, η Καλυψώ απέκτησε δύο γιους από τον Οδυσσέα, τον Ναυσίθοο και τον Ναυσίνοο. (Ο Ναυσίθοος αυτός δεν πρέπει να συγχέεται με τον βασιλιά των Φαιάκων Ναυσίθοο που αναφέρεται στην «Οδύσσεια».)

Στην γνωστή σειρά ταινιών «Οι Πειρατές της Καραϊβικής» και πιο συγκεκριμένα στη τρίτη συνέχεια με τίτλο «Στο Τέλος του Κόσμου», η Καλυψώ παρουσιάζεται ως η παντοδύναμη θεά της Θάλασσας η οποία είχε διορίσει τον Ντέιβιντ Τζόουνς να μεταφέρει τους νεκρούς στον άλλο κόσμο. Σε αντάλλαγμα, ο Τζόουνς θα μπορούσε να πατήσει σε στεριά μία φορά κάθε δέκα χρόνια, ώστε να βλέπει την αγαπημένη του. Όταν αυτή δεν ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά του, ο Τζόουνς παραιτήθηκε από το καθήκον του να μεταφέρει τους νεκρούς και μεταμορφώθηκε σε τέρας.

Ταυτόχρονα οι πειρατές φρόντισαν να παγιδεύσουν την Καλυψώ σε ανθρώπινο σώμα ώστε να μπορέσουν να κατακτήσουν την θάλασσα.


Δεν πρέπει να συγχέουμε τις Ωκεανίδες με τις μυθικές Γοργόνες, ούτε με τις Σειρήνες για τις οποίες θα μιλήσουμε σε άλλη ανάρτηση.


Γιώτα Χουλιάρα για το Seanchai - Bards- Mythoplastis