Το αμίλητο νερό του Άη Γιάννη του Κλήδονα

Ο Κλήδονας είναι λαϊκό έθιμο που έχει επιβιώσει από την αρχαιότητα και τελείται στις 24 Ιουνίου. Σύμφωνα με το έθιμο εμφανίζεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.

Η λέξη κλήδων ετυμολογείται ως οιωνός και σημείο προαναγγελτικό. Με τη σημασία του γνωστοποιώ, φημίζω τη συναντάμε στην Οδύσσεια, στην Ιλιάδα, στη Θεογονία, στην Άλκηστη και σε αποσπάσματα του Ευριπίδη αλλά και στην Αριστοφανική Λυσιστράτη. Η λέξη εντοπίζεται και ως όνομα και επίκληση- κληδόνιος- των Δία και Ερμή- διότι αυτοί έδιναν τις κληδόνες, τους οιωνούς στους ανθρώπους.

Από όλο το χριστιανικό Αγιολόγιο επιλέχθηκε ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος για να συνδεθεί με το συγκεκριμένο έθιμο.

Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν ένας σημαντικός προφήτης που έλαβε το χάρισμα να δει τον Χριστό, του οποίου ήταν και συγγενικό πρόσωπο. Αν και δεν υπάρχουν πληροφορίες για την μορφή και τη σημασία του εθίμου στους βυζαντινούς χρόνους, το έθιμο αυτό υφίστατο και εξελισσόταν.

Ο πρώτος που κάνει αναλυτική περιγραφή του εθίμου ήταν ο Θεόδωρος Βαλσαμών, Ορθόδοξος Πατριάρχης Αντιοχείας.

Η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος, που συνεκλήθη το 692 στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Β', με τον 65ο κανόνα της είχε καταδικάσει μεταξύ άλλων εθίμων και τον κλήδονα λόγω των παγανιστικών στοιχείων στα δρώμενα.

Το έθιμο τοποθετείται στις 24 Ιουνίου και διακρίνεται σε τρεις φάσεις.

Α ΦΑΣΗ: Προετοιμασία

Δυο με τρεις ημέρες πριν από το άνοιγμα του κλήδονα τα κορίτσια κάθε γειτονιάς ορίζουν το σπίτι στο οποίο θα ανοιχτεί. Στις 23 προετοιμάζεται ο κλήδονας στο προεπιλεγμένο σπίτι. Το απόγευμα της ημέρας ένα μικρό αγόρι ή κορίτσι του οποίου και οι δύο γονείς ζουν πηγαίνει σε μια πηγή ή ένα πηγάδι ή τρεις διαφορετικές βρύσες και παίρνει νερό με το δοχείο του κλήδονα. Το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του να μιλήσει, ακόμα και αν επιχειρηθεί του αποσπασθεί η παραμικρή κουβέντα με πειράγματα, προσβολές και ελευθεροστομίες. Γι΄αυτό το νερό ονομάζεται αμίλητο, ή βουβό, αρπαχτικό ή νερόν άκριτον. Αν ο μεταφορέας τελικά μιλήσει τότε αυτό πρέπει να χυθεί και να μεταφερθεί άλλο αμίλητο. Όταν τελικά φτάσει στον προορισμό του χύνεται σε δοχείο με στενό λαιμό για να μη βλέπει αυτός που βγάζει τα αντικείμενα όταν ανοιχτεί ο κλήδονας. Σε μερικά μερη της Ελλάδας το δοχείο μεταφοράς του αμίλητου νερού πρέπει να είναι αμεταχείριστο.Στη συνέχεια όσοι πάρουν μέρους στον κλήδονα φέρνουν διάφορα μικροκοσμήματα ή αντικείμενα, δαχτυλίδια, δαχτυλήθρες, καρφίτσες, κουμπιά,ακόμα και φρούτα, όπως μήλα σημαδεμένα με κρυφά σημάδια, τα ονομαζόμενα και ριζικάρια ή σημάδια ή κληδονικά και ρίχνονται μέσα στο νερό, αφού αφιερωθούν νοερά σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου, ενώ μια γυναίκα , η ριζικάρισσα απαγγέλει: Κλειδόνουμε τον κλήδονα/ με τ΄Αϊ-Γιαννιού τη χάρη/ κι όποια 'χει καλοριζικό/να δώσει να το πάρει. Στη συνέχεια ο κλήδονας σκεπάζεται με πανί ή με μαντίλι κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς, λυγαριάς, κομμένα από παρθένα κοπέλα της οποία και οι δυο γονείς ζουν.

Η ερμηνεία των αντικειμένων 

Το αμίλητο νερό σχετίζεται με την αλαλία του πάτερα του Ιωάννη Προδρόμου που του προκλήθηκε μέχρι να γεννηθεί το παιδί, γράφοντας το όνομά του σε μια πινακίδα, αφού δεν μπορούσε να το διατυπώσει προφορικά. Θεωρείται μεγάλης μαντικής αξίας επειδή ακριβώς μεταφέρεται με απόλυτη σιωπή δίνοντας του ιερότητα και μυστηριακότητα. Το παιδί που έχει και τους δύο γονείς του παραπέμπει στον αμφιθαλή παίδα της αρχαίας Ελλάδας, ο οποίος έκοβε τα κλαδιά που στεφανώνονταν οι νικητές των Ολυμπαικών Αγώνων. Το μήλο από την αρχαιότητα θεωρείτο μέσο πρόκρισης και ένδειξης προτίμησης. Τέλος το κόκκινο χρώμα ταυτίζεται με την ταχύτητα η οποία θα βοηθήσει να φτάσει η ευνοϊκή τύχη γρήγορα για όσους την περιμένουν.

Β ΦΑΣΗ: Η έκθεση στα άστρα

Μετά τη δύση του ηλίου οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο για να αστρονομιστεί ή να αστριστεί. Επίσης, τοποθετείται σε δώμα του σπιτιού ή κάτω από μια τριανταφυλλιά προκειμένου οι νύτχες να είναι μυρωδάτες. Τα άστρα, θεωρέιται, πως θα επιδράσουν πανω στο αγγείο και ο κλήδονας θα λάβει μαντική και τελεστική δύναμη. Τα κορίτσια φυλάνε με βαρδιες το αγγείο. Το βράδυ της παραμονής γίνεται χρήση και άλλων τρόπων της μαντικής: τεφρομαντεία, ονειρομαντεία, κατοποτρομαντεία για να αποκαλυφθεί στο κορίτσι ο μελλοντικός σύζυγός του.

Γ ΦΑΣΗ: Το άνοιγμα του κλήδονα

Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το ηλιακό φως το μαγικό πλέγμα που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει μεταφέρεται το αγγείο μέσα στο σπίτι σε μέρος ανήλιαγο μέχρι που θα ανοίξει ο κλήδονας. Όταν προσέλθουν στο σπίτι τα κορίτσια και τα αγόρια που έχουν βάλει ριζικάρια, αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε. Η ριζικάρισσα δίνει το κόκκινο ύφασμα σε ένα μικρό παιδί που το βάζει στο κεφάλι ή στο λαιμό του και αφού βάλει το χέρι του μέσα στο αγγείο, αρχίζει να βγάζει ένα-ένα τα αντικείμενα σε τυχαία σειρά.

Αλλού το άνοιγμα γίνεται από κόρη πρωτογονάτη, δηλαδή πρωτότοκη με τους δυο γονείς της εν ζωή.

Τότε τραγουδιέται το
«Της πρώτης της καλότυχης
καλά θα πάνε ούλα
γαμπρός πάει γυρεύοντας,
λεβέντης με σακούλα».

Τα αντικείμενα καθώς βγαίνουν με τυχαία σειρά στο κάθε ένα απαγγέλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχο του σημαδιού. Τα δίστιχα δεν είναι μόνο ερωτικά ή προφητικά αλλά και με ελευθεροστομίες και σκωπτικά, σατιρικά. Μετά το πέρας της συγκεντρωσης ακολουθεί κέρασμα και χορός.

Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτακούσουν στο δρόμο για να το συσχετίσουν με την ανοικτή τύχη τους εκείνη τη βραδιά.