Άγιος Γεώργιος: Το μοτίβο του νέου που σκοτώνει τον δράκο

γράφει η Γιώτα Χουλιάρα 

Αϊ μου Γιώργη αρματολέ και πρώτε καβαλάρη,

αρματωμένε με σπαθί και με χρυσό κοντάρι...

( Από το άρθρο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Άι μου Γιώργη!» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ακρόπολις» στις 23 Απριλίου 1892)

Στη φωτογραφία: Απεικόνιση του Αγίου Γεωργίου φορώντας ένα κόκκινο σταυρό σε λευκό μανδύα ιππότη, από τον Μπερνάτ Μαρτορέλλ, το 1430.

Ο Άγιος Γεώργιος (280 - 23 Απριλίου 303) σύμφωνα με το αγιολόγιο ήταν Ρωμαίος στρατιωτικός ελληνικής καταγωγής και αξιωματικός στη φρουρά του Ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή δεν αποκήρυξε τη χριστιανική του πίστη. Αργότερα, αγιοκατατάχθηκε ως Χριστιανός μάρτυρας.

Αποκαλούμενος από την Ορθόδοξη Εκκλησία Μεγαλομάρτυς και Τροπαιοφόρος, είναι από τους δημοφιλέστερους αγίους σε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Απριλίου ή για τις Εκκλησίες που πηγαίνουν σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, όπου εάν η ημέρα συμπέσει πριν την Ανάσταση, μετατίθεται τη Δευτέρα της Διακαινησίμου.


Ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται Άγιος της Καθολικής, της Αγγλικανικής, της Ορθόδοξης, της Λουθηρανικής και της Αρμενικής Εκκλησίας, ενώ τιμάται σε μεγάλο βαθμό και στην Τουρκία.

Οι ακριβείς λεπτομέρειες γύρω από την γέννησή του δεν βρίσκουν σύμφωνους όλους τους ιστορικούς. Φαίνεται να γεννήθηκε μεταξύ των ετών 275-285 μ.Χ., πιθανώς στην περιοχή της Αρμενίας, από τον Έλληνα Συγκλητικό Γερόντιο, στρατηλάτη στο αξίωμα κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Κατά την αγιογραφία, ο πατέρας του καταγόταν από πλούσια και επίσημη γενιά της Καππαδοκίας. Εκεί, κατά μία εξιστόρηση, σε ένα μοναστήρι της περιοχής, ο Γεώργιος δέχθηκε το Μυστήριο του Βαπτίσματος και έγινε μέλος της Εκκλησίας. Σε παλαιό χειρόγραφο αναφέρεται ότι γεννήθηκε στη Σεβαστούπολη της Μικρής Αρμενίας, αρχικά ήταν ειδωλολάτρης και αργότερα έγινε Χριστιανός. Η μητέρα του ονομαζόταν Πολυχρονία, ήταν χριστιανή και καταγόταν από τη Λύδδα (Διάσπολη) της Παλαιστίνης. Όπως αναφέρουν οι χριστιανικές πηγές, η οικογένεια του Αγίου, όταν εκείνος ήταν σε μικρή ηλικία, μετοίκησε στη Λύδδα, λόγω του θανάτου του πατρός του.




Σε νεαρή ηλικία ο Γεώργιος κατατάχθηκε στον ρωμαϊκό στρατό. Διακρίθηκε για τη τόλμη και τον ηρωισμό του και έλαβε το αξίωμα του Τριβούνου. Λίγο αργότερα, ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός τον έκανε Δούκα (διοικητή) με τον τίτλο του Κόμητος (συνταγματάρχη) στο τάγμα τον Ανικιώρων της αυτοκρατορικής φρουράς.

Το 303 μ.Χ., όταν άρχισαν οι διωγμοί του Διοκλητιανού, ο Γεώργιος δε δίστασε να ομολογήσει τη χριστιανική του πίστη προκαλώντας το μένος του Διοκλητιανού επειδή κατείχε μεγάλο αξίωμα και ήταν αγαπημένος του. Αρχικά του έταξε πλούτη, γη και δούλους για να αλλαξοπιστήσει και όταν ο Γεώργιος αρνήθηκε τον υπέβαλε σε μια σειρά φρικτών βασανιστηρίων. Η χριστιανική παράδοση περιγράφει ότι αφού τον λόγχισαν, ξέσκισαν τις σάρκες του με ειδικό τροχό από μαχαίρια. Έπειτα, τον έριξαν σε λάκκο με βραστό ασβέστη και κατόπιν τον ανάγκασαν να βαδίσει με πυρωμένα μεταλλικά παπούτσια. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, από όλες αυτές τις δοκιμασίες, ο Θεός τον κράτησε θαυματουργά ζωντανό.

Ο Γεώργιος τελικά μαρτύρησε με αποκεφαλισμό, την Παρασκευή 23 Απριλίου του έτους 303 μ.Χ. Κατά τον υπολογισμό του χριστιανού ιστορικού και απολογητή Αγίου Ευσεβίου, η ημέρα αυτή αντιστοιχούσε στην Παρασκευή της Διακαινησίμου του Πάσχα. Οι χριστιανοί πήραν το λείψανό του και το έθαψαν μαζί με αυτό της μητέρας του, η οποία μαρτύρησε την ίδια ή την επόμενη ημέρα. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, ο πιστός υπηρέτης του Γεωργίου, Πασικράτης, εκτελώντας την επιθυμία του, παρέλαβε το λείψανο του Γεωργίου μαζί με αυτό της μητέρας του και τα μετέφερε στη Λύδδα της Παλαιστίνης. Από εκεί οι Σταυροφόροι τα μετέφεραν στη Δύση.











Περσέας και Ανδρομέδα από τον Anton Raphael Mengs (1770-1776, Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη).






Ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος


Ο Άγιος Γεώργιος (η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τη λέξη γεωργία με την έννοια της καλλιέργειας της γης και αυτή με τη σειρά της προέρχεται από την σύνθεση των λέξεων γη + έργο), ως στρατιώτης ο ίδιος, θεωρείται προστάτης του Πεζικού και του Στρατού Ξηράς ενώ είναι και ο προστάτης Άγιος της Αγγλίας. Επίσης, θεωρούνταν Άγιος προστάτης των Σταυροφόρων και των Προσκόπων. Ως τροπαιοφόρος (στρατιωτικός) άγιος και ελευθερωτής συγκεντρώνει πολλές θαυμάσιες διηγήσεις και παραδόσεις, από τις οποίες η σπουδαιότερη είναι αυτή που μιλάει για το φόνο του δράκοντα και τη σωτηρία της βασιλοπούλας.

Το θηρίο αυτό φυλούσε το νερό μιας πηγής (απαραίτητο για τη βιωσιμότητα της περιοχής, ενώ παράλληλα συμβολίζει τον εξαγνισμό και την καθαρότητα) κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο το θύμα του δράκοντα. Ολόκληροι στρατοί είχαν αντιταχθεί, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της βασιλοπούλας, την οποία έσωσε ο Άγιος Γεώργιος, φονεύοντας τον δράκο.

Η πριγκίπισσα και ο δράκος αποτελεί κοινό μοτίβο για πολλούς θρύλους, παραμύθια και ιστορίες εμπνευσμένες από τα ιππικά ειδύλλια, όπως θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε τις ρομαντικές ιστορίες του Μεσαίωνα όπου ο ηρωικός Ιππότης έσωζε την πριγκίπισσα. Ο Καναδός λογοτέχνης, κριτικός έργων και καθηγητής Herman Northrop Frye εντοπίζει το συγκεκριμένο μοτίβο ως κεντρικό σε ρομαντικές ιστορίες.





Edward Burne-Jones, ‘The Legend of St George and the Dragon, VI: St George Kills the Dragon’, 1866





Η υπόθεση έχει ως εξής: μια γυναίκα ευγενικής καταγωγής, συνήθως πριγκίπισσα, πέφτει θύμα ενός δράκου ή τέρατος και σώζεται από έναν ενάρετο ήρωα . Ανάλογα την ιστορία η κοπέλα μπορεί να είναι η πρώτη γυναίκα που απειλείται από τον συγκεκριμένο κίνδυνο, ή μπορεί να είναι η τελευταία μιας μακράς διαδοχής γυναικών που δόθηκαν ως θυσία στο δράκο. Σε κάποιες περιπτώσεις και ανάλογα με την κουλτούρα του εκάστοτε λαού η κοπέλα - πριγκίπισσα δίνεται στον Δράκο ως νύφη του (λέγεται ότι το συγκεκριμένο μοτίβο έλκει την καταγωγή του από την Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη- αλλά σ΄αυτή την ιστορία θα αναφερθούμε άλλη φορά).


Ο ήρωας σώζει την κοπέλα είτε αντιμετωπίζοντας ηρωικά το Δράκο-Τέρας είτε κατορθώνοντας να την ελευθερώσει κρυφά από το μέρος όπου την κρατούσε και τοποθετεί στη θέση της ένα ψεύτικο ομοίωμα. Το συγκεκριμένο σενάριο δίνει τροφή στη λαϊκή φαντασία και σε πολλές περιπτώσεις γύρω από τις ιστορίες αναπτύσσονται τραγούδια ή ποιήματα.


Ένα από τα πρώτα παραδείγματα του συγκεκριμένου μοτίβου προέρχεται από την αρχαία ελληνική ιστορία του Περσέα, ο οποίος διασώζει τη πριγκίπισσα Ανδρομέδα από ένα θαλάσσιο τέρας που περιγράφεται συχνά σαν να μοιάζει με φίδι ή δράκο. Παρόμοια είναι και η ιστορία του μυθικού ήρωα Ηρακλή ο οποίος σώζει την πριγκίπισσα της Τροίας Ησιόνη.

Λόγω της ιπποτικής του συμπεριφοράς, ο Άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλής στην Ευρώπη κατά το 10ο αιώνα, με αποτέλεσμα κατά το 15ο αιώνα η γιορτή του να είναι ίση σε σημασία και δημοφιλία με αυτή των Χριστουγέννων. Στο Συμβούλιο της Οξφόρδης το 1222, η ημέρα του Αγίου Γεωργίου κηρύχθηκε επίσημη αργία και το 14ο αιώνα έγινε προστάτης Άγιος της χώρας. Είναι επίσης ο προστάτης Άγιος της Μόσχας, της Αραγονίας, της Γεωργίας και της Καταλονίας, ενώ μέχρι το 18ο αιώνα ήταν και της Πορτογαλίας. Ο Άγιος Γεώργιος, όντας προστάτης Άγιος της Αγγλίας και έφιππος, θεωρείτο από το σχετικό θρύλο και ως προστάτης Άγιος των ιπποτών της Στρογγυλής Τράπεζας.

Το μοτίβο του νεαρού που σκοτώνει τον Δράκο και σώζει την κοπέλα αποτέλεσε σύμβολο ιπποσύνης και κομμάτι μύθων και παραμυθιών.Ουσιαστικά, η ιστορία του είναι γεμάτη συμβολισμούς και αλληγορίες που έχουν ως σκοπό να παρουσιάσουν την μετάβαση από τη παγανιστική στη χριστιανική εποχή. Ο μύθος του Αγίου Γεωργίου έχει πολλά κοινά στοιχεία με το γαλλικό παραμύθι Georgic and Merlin το οποίο με την σειρά του μοιάζει με ένα ιταλικό παραμύθι του Στραπαρόλα. Στην ίδια κατηγορία ιστοριών ανήκουν και τα νορβηγικά παραμύθια The Three Princesses of Whiteland και The Giant Who Had No Heart in His Body, όπως και το σκωτσέζικο The Sea-Maiden.

Η όμορφη κόρη που χρειάζεται προστασία είναι το πρότυπο της ηρωίδας που συναντάμε σε πολλές ιστορίες, κυρίως εκείνες που συνδέονται με τη Μεσαιωνική Ευρώπη.Οι ιππότες, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν εκείνοι που προστάτευαν τις κοπέλες ευγενικής καταγωγής από όποιους κινδύνους μέχρι να δοθούν στο μέλλοντα σύζυγο και να παντρευτούν.Σε πολλές περιπτώσεις, ανάμεσα στην όμορφη κόρη και τον Ιππότη, καθώς ήταν το μόνο αρσενικό που έβλεπε η κοπέλα, αναπτυσσόταν ερωτική διάθεση και πολλές από τις κόρες ευγενικής καταγωγής ερωτεύονταν παράφορα τον ιππότη - σωματοφύλακα που τις προστάτευε.

Στο πλαίσιο αυτό βασίζεται και το έργο «The Wedding of St. George and Princess Sabra» του Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι (Άγγλος ποιητής, ζωγράφος και μεταφραστής) ο οποίος εμπνεύστηκε από τους μύθους του Αρθουριανού κύκλου.









Ουσιαστικά ο Ροσέτι, ο οποίος μέχρι το τέλος της ζωής του ήταν ερωτευμένος με την Τζέιν Μπέρντεν, σύζυγο του συνεργάτη του Ουίλιαμ Μόρις, μέσα από τον πίνακα του γάμου του Αγίου Γεωργίου παρουσιάζει αυτό που ήταν για τον ίδιο ακατόρθωτο, την ένωση με το αντικείμενο του πόθου του.

«Ο γάμος του ήρωα με την ηρωίδα, ουσιαστικά δηλαδή η ένωση του αρσενικού με το θηλυκό που σηματοδοτεί και το ευτυχισμένο τέλος των παραμυθιών, δεν είναι τίποτε άλλο από την ένωση της Ψυχής με το Σώμα ή την ένωση του Ήλιου (Αρσενικό) με τη Σελήνη (Θηλυκό). Μια ένωση κατάλοιπο της Ηλιακής και Σεληνιακής λατρείας των ευρωπαϊκών λαών, η οποία πέρασε στα παραμύθια με σκοπό να μεταβιβαστεί από γενιά σε γενιά και να διασωθεί με αλληγορικό / συμβολικό τρόπο, καθώς απειλούνταν από τη διάδοση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη και την αυστηρότητα της Εκκλησίας. Όλα τα παραμύθια είναι γεμάτα από τέτοιου είδους αλληγορίες της παγανιστικής εποχής και σχετίζονται άμεσα με τις αλλαγές της φύσης και τις εποχές.» (Από την σελίδα 23 του βιβλίου «Ο Βιασμός της Κοκκινοσκουφίτσας» - Η σκοτεινή όψη των παραμυθιών)





                             The Wedding of Saint George and Princess Sabra




Ο Άγιος Γεώργιος και ο δράκος-
San Giorgio e il drago







Ο Άγιος Γεώργιος και ο δράκος (San Giorgio e il drago) είναι πίνακας του Ραφαήλ ( Ραφαέλο Σάντσιο ντα Ουρμπίνο- Ιταλός ζωγράφος και αρχιτέκτονας της πρώιμης Αναγέννησης.) Πρόκειται για ελαιογραφία σε ξύλο με διαστάσεις 31 x 27 εκατοστά, του 1504. Ο πίνακας βρίσκεται στο Παρίσι, στο Μουσείο του Λούβρου.

Ο Άγιος Γεώργιος παρουσιάζεται να δίνει το καίριο χτύπημα στον δράκο, πάνω σε άσπρο άλογο ανασηκωμένο στα δυο πόδια, κάτι που, όπως και ο ανασηκωμένος από τον άνεμο μανδύας, υπογραμμίζει την ένταση της στιγμής. Πίσω, σ′ ένα τοπίο με μεγάλο βάθος, τυπικό τοπίο της Ούμπρια, η πριγκίπισσα φεύγει γεμάτη φόβο. Είναι ευδιάκριτη η επιρροή από τον ντα Βίντσι που τότε βρισκόταν στη Φλωρεντία.

Κατά τους ειδικούς πιθανώς ο Ραφαήλ ζωγράφισε τον πίνακα για τον Γκουϊντομπάλντο ντα Μοντεφέλτρο, ισχυρό άρχοντα, τον οποίο είχε τιμήσει το Τάγμα της Περικνημίδας το 1504. Το έργο αποτελεί δίπτυχο μαζί με τον Άγιο Μιχαήλ και το δράκο, που βρίσκεται επίσης στο Λούβρο.


Ο Άγιος Γεώργιος και οι Τούρκοι


Ο Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος αποτελεί γόνο της Καππαδοκίας. Για το λόγο αυτό ήταν από τους περισσότερο τιμώμενους Αγίους στη Μικρά Ασία και κατ’επέκταση στις περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες στη μητροπολιτική Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι πιο γνωστοί ναοί του Αγίου Γεωργίου στη Μικρά Ασία ήταν της Σμύρνης, της Προύσας, των Κυδωνιών και της Νεάπολης Καππαδοκίας. Στην πατρίδα του Αγίου Γεωργίου, την Καππαδοκία, συναντώνται οι πρώτες αγιογραφίες του έφιππου Αγίου Γεωργίου, αλλά και τραγούδια που τον εξυμνούν.

Ο Άγιος Γεώργιος εορταζόταν και εορτάζεται και από πολλούς μουσουλμάνους, ειδικά της περιοχής των Βαλκανίων και της Τουρκίας (πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).

Στην Προποντίδα, γνωστή και ως θάλασσα του Μαρμαρά, βρίσκονται τα πανέμορφα Πριγκηπόνησα. Το μεγαλύτερο και ίσως ωραιότερο από όλα τα νησιά θεωρείται η Πρίγκηπος. Στην κορυφή του νότιου λόφου της δεσπόζει επιβλητικά η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κουδουνά.

Η παράδοση θέλει το μοναστήρι να χτίστηκε το 963 μ.Χ. και τη θαυματουργή εικόνα του Αγίου Γεωργίου να έχει δοθεί στο μοναστήρι από τη γυναικεία Μονή της Ειρήνης της Αθηναίας. Η εικόνα αυτή έμεινε χωρίς να υποστεί καμία φθορά μέχρι τη θαυματουργή εύρεσή της από κάποιο βοσκό. Σύμφωνα με το θρύλο, ο βοσκός είδε στον ύπνο του τον Άη Γιώργη να του προτείνει να ανέβει στο λόφο για να τον βρει.

Του είπε να σκάψει εκεί όπου θα άκουγε κουδούνια να χτυπούν. Έτσι και έγινε. Ο βοσκός ακολούθησε κατά γράμμα αυτά που του είπε ο Άγιος και βρήκε την εικόνα στολισμένη με κουδούνια. Στη συνέχεια επανίδρυσε τη μονή προς τιμή του Αγίου. Από τότε δίνονται στους χιλιάδες προσκυνητές κουδουνάκια ως ευλογία του Αγίου τα οποία κατά τους ίδιους «θαυματουργούν». Τούρκοι προσκυνητές, γυναίκες, άντρες και παιδιά ανεβαίνουν προς το μοναστήρι κρατώντας στα χέρια τους καρουλάκια. Ξετυλίγουν την κλωστή μέχρι να φτάσουν στην είσοδο της εκκλησίας. Δεν επιτρέπεται να μιλάνε όσο ανεβαίνουν. Μπορούν να μιλήσουν μόνο στην επιστροφή όταν θα έχουν αφήσει την ευχή τους στον Άγιο. Μόνο έτσι θα τους ακούσει ο Άγιος και θα πραγματοποιήσει την ευχή τους.









Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη στήλη της συγγραφέως στη ΗUFFPOST GREECE