Τα ευλογημένα σταφύλια του Σωτήρος και το αρχαίο έθιμο της προσφοράς

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα



Στις 6 Αυγούστου, η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού και σε πολλές περιοχές ακολουθείται το αρχαίο έθιμο της προσφοράς των πρώτων καρπών (σταφύλια ή σύκα ανάλογα με την περιοχή) τα οποία ευλογεί ο ιερέας και στη συνέχεια μοιράζονται στους πιστούς.


Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις απαρχές του στις πρώτες κοινωνίες των ανθρώπων, οι οποίες ήταν κατ' εξοχήν αγροτικές. Οι άνθρωποι προκειμένου να εξευμενίσουν το Θεό και να μπορέσουν να επιτύχουν μια καλή σοδεία που θα τους έδινε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν το χειμώνα, πρόσφεραν τους πρώτους καρπούς ως αναίμακτη θυσία (προσφορά) στο Θεό.


Κατά την αρχαιότητα, στις αναίμακτες θυσίες, οι πιστοί δεν θυσίαζαν ζώα, αλλά πρόσφεραν καρπούς που ήταν εξίσου πολύτιμοι για την επιβίωση της φυλής/κοινωνίας. Ανάλογα την περίπτωση, μπορούσαν να προσφέρουν διάφορα φρούτα, άνθη ή γλυκίσματα.


Συνήθως τοποθετούσαν τον καρπό στο ιερό ή στο βωμό, προσφέροντας τη πρώτη σοδειά στο Θεό. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αναίμακτης θυσίας ήταν οι προσφορές καρπών στη Θεά Δήμητρα όπως αναφέρεται και στο μύθο της οργής της Δήμητρας μετά την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Η Θεά περιπλανήθηκε στην Αρκαδία και κατέληξε σε μια Σπηλιά στο Όρος Ελαιόν, όπου μετέπειτα οι πιστοί της το ονόμασαν Σπήλαιο της Μέλαινας Δήμητρας και της πρόσφεραν τους πρώτους καρπούς.

Οι αναίμακτες θυσίες αποτελούν σημαντικό στοιχείο της κουλτούρας αλλά και βάση της θρησκευτικής συνείδησης πολλών αγροτικών κοινωνιών. Στις ΗΠΑ, οι Ινδιάνοι Πίσκαταγουεϊ (απόγονοι τους σήμερα κατοικούν στην περιοχή του Μέριλαντ- Piscataway Indian Nation) στα μέσα του Αυγούστου, την ημέρα που Ορθόδοξοι και Καθολικοί εορτάζουν την Κοίμηση της Θεοτόκου, γιορτάζουν μια δική τους αρχαία γιορτή, για το πράσινο καλαμπόκι και την πρώτη συγκομιδή, η οποία σηματοδοτεί για αυτούς την αρχή ενός νέου έτους. Οι απόγονοι τους αν και έχουν ασπαστεί τον Καθολικισμό, συνεχίζουν να προσφέρουν στη Θεοτόκο, η οποία αποτελεί το Θείο Θηλυκό, τις προσφορές που έκαναν παλαιότερα.

Στη περίπτωση της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, μια γιορτή που βρίσκεται στο μεσοδιάστημα Χριστουγέννων και Πάσχα, η ευλογία των καρπών λειτουργεί ως το σημείο μεταμόρφωσης της σοδειάς καθώς ο άνθρωπος αλλά και η ύπαρξη του είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη φύση. Παράλληλα, όμως δίνεται και η πνευματική διάσταση της καρποφορίας, όπου ο άνθρωπος πρέπει να καρπίσει όπως και τα ευλογημένα σταφύλια και να ευδοκιμήσει στη ζωή του. Η ευλογία των σταφυλιών συνδυάζεται και με το θαύμα στο Γάμο στη Κανά όπου ο Ιησούς ευλόγησε το κρασί και έφτασε για όλους τους καλεσμένους. Επίσης συνδυάζεται και με το Μυστικό Δείπνο αλλά και με τη Θεία Κοινωνία, όπου το κρασί αποτελει το αίμα του Θεανθρώπου.


Θα μπορούσαμε να πούμε πως μεταφορικά η σημερινή εορτή μας ζητάει να μεταμορφωθούμε οι ίδιοι οι άνθρωποι σε Σωτήρες, δηλαδή Λυτρωτές του εαυτού μας.


Χρόνια Πολλά σε όλους! Καλό Καλοκαίρι